تصحیح

تصحیح متون یکی از فنون و مشاغل قدیمی ادبی است. در فرایند تصحیح متون، مصحِّح، متنی قدیمی را، براساس نسخه های خطی، آمادهٔ انتشار میکند. نباید تصحیح متن را با ویراستاری اشتباه گرفت، در ویراستاری اغلاط نگارشی یک متن (معمولاً معاصر) توسط ویراستار اصلاح میشود، اما در تصحیح متن، مصحِّح میکوشد متنی (معمولاً کهن) را نزدیک به بیان مولف بازسازی کند.
تصحیح متن، اولین قدم در راه تحقیقات ادبی و تاریخی است. در واقع هر کتاب کهنی را که به صورت چاپ شده از کتابخانه یا کتابفروشی تهیه میکنیم، توسط مصحّحی تصحیح شده است. کتابها، دیوانهای شعر قدیمی و... به صورت نسخه خطی در کتابخانه ها و موزه ها نگهداری میشوند، و مصحِّح با تصحیح کتابها، آنها را به چاپ میرساند.
به دلیل دیر وارد شدن صنعت چاپ به کشورهای شرقی، اکثر کتابهای فارسی و عربی، تا دویست سال پیش به صورت خطی موجود بوده اند و حتی هنوز هم کتابهای چاپ نشدهٔ این زبانها، به دهها هزار عنوان میرسد. اما نباید پنداشت که تصحیح متون فقط به کشورهای شرقی محدود میشود. غربیها نیز برای انتشار آثار کلاسیک ادبیات خود، ناچار به تصحیح متن هستند.
از مصحّحین مشهور ایرانی در قرن گذشته میتوان محمد قزوینی، مجتبی مینوی، غلامحسین یوسفی، و از مصححین مشهور حاضر میتوان جلال خالقی مطلق، محمدرضا شفیعی کدکنی و نجیب مایل هروی را ذکر کرد.
انواع روشهای تصحیح
در تصحیح متون، روشهای مختلفی نظیر تصحیح انتقادی، تصحیح قیاسی، تصحیح براساس نسخه اساس، تصحیح ذوقی، و تصحیح التقاطی را یاد کرد.
در تصحیح انتقادی متون که علمیترین روش تصحیح متون است، مصحِّح براساس کهنترین نسخه، و با مقابلهٔ نسخ دیگر، صحیحترین صورت واژگان را، به گونه ای که به بیان و گفتهٔ مولف نزدیک باشد برمیگزیند. این روش وقتی استفاده میشود که از یک متن، نسخه های خطی قابل اعتمادی در دست باشد.
تصحیح قیاسی معمولاً وقتی استفاده میشود که از یک متن، یک نسخه خطی بیشتر در دسترس نیست، در این هنگام مصحِّح متن را با استفاده از دانش خود در زبان، تصحیح میکند. در واقع اصطلاح «تصحیح قیاسی» به این معنی است که مصحِّح، متن خود را، با «زبان» مقایسه میکند و در صورتی که ضبط واژه ای را درست تشخیص داد، آن را ضبط میکند.
اصطلاحات فن تصحیح متون
نسخه اساس
نسخه اساس، نسخه ای خطی از یک اثر است که اساس تصحیح قرار میگیرد. فرض کنید از یک کتاب با نام فرضی (الفبا) که تا کنون منتشر نشده است، ده نسخهٔ خطی داریم که یکی در قرن پنجم و دیگری در قرن ششم و سومی در قرن هفتم و باقی در قرون جدیدتر نوشته شده است. این نسخه ها توسط مصحِّح بررسی میشوند، و معمولاً قدیمیترین و صحیح ترین آن، به عنوان «نسخه اساس» قرار میگیرد و سایر نسخه ها را «نسخه بدل» مینامند.
استنساخ
استنساخ به معنی نوشتن از روی یک نسخه است. پس از تعیین «نسخه اساس»، مصحِّح، از روی آن تایپ میکند.
مقابله
پس از استنساخِ «نسخه اساس»، متن آماده شده با «نسخه بدل ها» مقابله میشود. معمولاً موارد اختلاف بین «نسخه اساس» و «نسخه بدلها»، در پاورقی درج میشود.
هم اکنون در ایران، مراکز و موسسه های مختلفی به تصحیح متون و انتشار متون تصحیح شده میپردازند که از جمله آنها میتوان به مرکز پژوهشی میراث مکتوب اشاره کرد.
همچنین کتاب شیوه نامه تصحیح متون به شیوۀ مرحله به مرحله ی تصحیح متون، نسخه شناسی، کتاب شناسی، فهرست شناسی، نحوه مدیریت کار گروهی، مثالهای کاربردی، توصیه ها و آموزه ها، روش متن پردازی (تقویم نص)، رسم الخطّ عربی، رسم الخطّ فارسی قدیم و جدید می پردازد.

View More On Wikipedia.org